Το προσδόκιμο ζωής ανακάμπτει στη Δυτική Ευρώπη και συνεχίζει να μειώνεται στις ΗΠΑ

Η πανδημία του COVID προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου αύξηση των θανάτων σε όλο τον κόσμο, οδηγώντας σε πτώση του προσδόκιμου ζωής. Σε έρευνα πέρυσι, διαπιστώσαμε ότι το 2020 σημειώθηκαν σημαντικές απώλειες στο προσδόκιμο ζωής, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από δύο ετών στις ΗΠΑ και ενός έτους στην Αγγλία και την Ουαλία.

Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature Human Behavior , δείξαμε τώρα ότι, το 2021, το προσδόκιμο ζωής ανέκαμψε κάπως στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ενώ η Ανατολική Ευρώπη και οι ΗΠΑ γνώρισαν πρόσθετες απώλειες. Ωστόσο, μόνο η Νορβηγία ξεπέρασε το προσδόκιμο ζωής πριν από την πανδημία το 2021 και παντού βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι πιθανότατα θα ήταν χωρίς την πανδημία.

Γνωρίζαμε ότι οι προοπτικές για το 2021 ήταν μικτές, με τον ενθουσιασμό της κυκλοφορίας εμβολίων που μετριάζεται από τεράστιους αριθμούς λοιμώξεων που προκαλούνται από μια σειρά νέων και εξαιρετικά μεταδοτικών παραλλαγών.

Για να αξιολογήσει τον αντίκτυπο αυτών των αλλαγών στο προσδόκιμο ζωής, η ερευνητική μας ομάδα στο Κέντρο Δημογραφικής Επιστήμης Leverhulme του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και στο Ινστιτούτο Δημογραφικής Έρευνας Max Planck συγκέντρωσαν δεδομένα από 29 κυρίως ευρωπαϊκές χώρες (συν τη Χιλή και τις ΗΠΑ).

Το προσδόκιμο ζωής είναι ένα μέτρο που χρησιμοποιούμε για να συνοψίσουμε το πρότυπο θνησιμότητας μιας χώρας σε ένα δεδομένο έτος. Υπολογίζεται με βάση τους θανάτους από όλες τις αιτίες, επομένως δεν εξαρτάται από την ακρίβεια καταγραφής των θανάτων από COVID και μπορεί να μας δώσει μια ευρύτερη εικόνα του τρόπου με τον οποίο η πανδημία επηρέασε τη θνησιμότητα.

Το προσδόκιμο ζωής δεν είναι μια πρόβλεψη της διάρκειας ζωής ενός μωρού που γεννιέται σήμερα. Μάλλον, είναι ο αριθμός των ετών που θα μπορούσε να περιμένει κάποιος που γεννήθηκε σήμερα να ζήσει, εάν ζούσε ολόκληρη τη ζωή του με τα ποσοστά θνησιμότητας του τρέχοντος έτους (ή του 2021 στην περίπτωση της έρευνάς μας).

Είναι λοιπόν ένα στιγμιότυπο των τρεχουσών συνθηκών θνησιμότητας, εάν επρόκειτο να συνεχιστούν χωρίς καμία βελτίωση ή επιδείνωση.

Οι δημογράφοι βρίσκουν το προσδόκιμο ζωής ένα πολύ χρήσιμο συνοπτικό μέτρο της πληθυσμιακής θνησιμότητας, επειδή είναι συγκρίσιμο μεταξύ των χωρών και με την πάροδο του χρόνου.

Οι μεγάλες ταλαντεύσεις προς τα πάνω ή προς τα κάτω μπορούν να μας πουν ότι κάτι έχει αλλάξει δραματικά, όπως συνέβη με τον COVID. Το μέγεθος αυτών των σταγόνων μας επιτρέπει να συγκρίνουμε τα σοκ θνησιμότητας σε χρόνο και τόπο.

Προδόκιμο ζωής κατά τη διάρκεια του COVID-19

Διαπιστώσαμε ότι υπήρχε πολύ μεγαλύτερη διαφοροποίηση μεταξύ των χωρών στον αντίκτυπο της πανδημίας στη θνησιμότητα το 2021 σε σύγκριση με το 2020.

Το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε σχεδόν για κάθε χώρα που μελετήσαμε το 2020, με εξαίρεση τη Δανία και τη Νορβηγία. Ωστόσο, το 2021, για ορισμένες χώρες, το προσδόκιμο ζωής βελτιώθηκε από το 2020, ενώ για άλλες, έγινε ακόμη χειρότερο.

Οι περαιτέρω πτώσεις που βρήκαμε στην ανατολική Ευρώπη ήταν πιθανές επειδή η περιοχή απέφυγε μερικά από τα πρώτα κύματα COVID κατά τη διάρκεια του 2020, σε συνδυασμό με χαμηλότερη πρόσληψη εμβολίων όταν έφτασαν μεγάλα κύματα το 2021. Η Βουλγαρία ήταν το πιο ακραίο παράδειγμα, με εκπληκτική απώλεια 3,5 ετών από το 2019 (1,5 έτος το 2020 και δύο χρόνια το 2021).

Παρά την πρώιμη κυκλοφορία του εμβολίου, οι ΗΠΑ συνέχισαν να αποκλίνουν από τη Δυτική Ευρώπη με πρόσθετη απώλεια σχεδόν τριών μηνών το 2021, αφού έχασαν πάνω από δύο χρόνια το 2020. Οι ΗΠΑ είχαν χαμηλότερη απορρόφηση εμβολίου και ενισχυτικής πρόσληψης σε σύγκριση με ομοτίμους της Δυτικής Ευρώπης, πιθανώς αυτής της διαφοράς το 2021.

Ωστόσο, το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ υστερεί σε σχέση με τις ευρωπαϊκές χώρες εδώ και πολλά χρόνια, επομένως ορισμένα από αυτά τα μειονεκτήματα των ΗΠΑ μπορεί να αντικατοπτρίζουν τις υποκείμενες ευπάθειες στην υγεία που επιδεινώθηκαν από την πανδημία του COVID.

Ενώ οι περισσότερες από τις απώλειες του προσδόκιμου ζωής τους μπορούν να αποδοθούν σε επιβεβαιωμένους θανάτους από COVID, οι ΗΠΑ σημείωσαν επίσης συνεχείς αυξήσεις στους θανάτους λόγω υπερβολικής δόσης φαρμάκων.

Η Αγγλία και η Ουαλία έπεσαν κάπου στη μέση, κερδίζοντας 2,1 μήνες το 2021 μετά από απώλεια σχεδόν ενός έτους το 2020.

Ακόμη και για χώρες που τα πήγαν σχετικά καλά, ο COVID εξακολουθεί να εκτροχιάζει την τροχιά των βελτιώσεων της θνησιμότητας που κανονικά θα βλέπαμε χρόνο με το χρόνο.

Προδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ανά χώρα, 2019–2021

Συνολικά, οι θάνατοι μετατοπίστηκαν ελαφρώς προς τους νεότερους το 2021 σε σύγκριση με το 2020.

Αυτό πιθανότατα οφείλεται στην καλύτερη κάλυψη του εμβολίου και στις περισσότερες προφυλάξεις σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Πράγματι, οι χώρες με καλύτερη κάλυψη εμβολίων για άτομα άνω των 60 ετών τα πήγαν καλύτερα στο προσδόκιμο ζωής.

Η θνησιμότητα άνω των 80 ετών στις ΗΠΑ επέστρεψε ακόμη και στα προ πανδημίας επίπεδα. Ωστόσο, το συνολικό προσδόκιμο ζωής ήταν χειρότερο το 2021 λόγω της επιδείνωσης της θνησιμότητας κάτω των 60 ετών.

Συγκρίναμε επίσης τις πρόσφατες μειώσεις του προσδόκιμου ζωής με ιστορικές κρίσεις που οδήγησαν σε σημαντικούς θανάτους.

Απώλειες στον βαθμό που έχουμε δει κατά τη διάρκεια της πανδημίας δεν έχουν καταγραφεί από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στη Δυτική Ευρώπη ή από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολική Ευρώπη.

Εν τω μεταξύ, προηγούμενες επιδημίες γρίπης έχουν δει αρκετά ταχεία ανάκαμψη των επιπέδων προσδόκιμου ζωής. Ο αντίκτυπος του COVID μέχρι στιγμής ήταν μεγαλύτερος και πιο επίμονος, διαψεύδοντας τον κοινό ισχυρισμό ότι είναι "ακριβώς όπως η γρίπη".

Περιορισμοί και κοιτάζοντας μπροστά

Επειδή οι εκτιμήσεις του προσδόκιμου ζωής απαιτούν λεπτομερή δεδομένα για τους θανάτους ανά ηλικία και φύλο, δεν μπορέσαμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια το προσδόκιμο ζωής για όλες τις χώρες σε όλο τον κόσμο σε αυτήν τη μελέτη.

Γνωρίζουμε ότι χώρες όπως η Βραζιλία και το Μεξικό υπέστησαν μεγάλες απώλειες στο προσδόκιμο ζωής το 2020 και είναι πιθανό ότι συνέχισαν να υφίστανται επιπλέον απώλειες το 2021.

Η θνησιμότητα από τον COVID σε χώρες όπως η Ινδία μπορεί να μην υπολογιστεί ποτέ με ακρίβεια λόγω περιορισμών δεδομένων, αλλά γνωρίζουμε ότι ο αριθμός των νεκρών ήταν σημαντικός.

Κοιτάζοντας το μέλλον, οι προοπτικές για ανάκαμψη του προσδόκιμου ζωής το 2022 και μετά εξακολουθούν να είναι θολές. Αναμένουμε συνεχή απόκλιση λόγω των διαφορών στις χώρες όσον αφορά την πρόσληψη εμβολίων και αναμνηστικών, προηγούμενων λοιμώξεων και συνεχιζόμενων μέτρων δημόσιας υγείας (ή έλλειψης αυτών).

Απομένει να φανεί ο πλήρης αντίκτυπος της καθυστερημένης υγειονομικής περίθαλψης και της συνεχιζόμενης πίεσης του συστήματος υγείας.

Είναι πιθανό να προκύψουν νέες παραλλαγές που αποφεύγουν την υπάρχουσα ανοσία και ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος των λοιμώξεων COVID στην υγεία των επιζώντων είναι μεγάλος άγνωστος.

Αν και ελπίζουμε ότι η θνησιμότητα θα επιστρέψει στα προ-πανδημικά επίπεδα (και ακόμη και θα αρχίσει να βελτιώνεται ξανά), οι συνεχείς υπερβολικοί θάνατοι στην Αγγλία και αλλού το 2022 υποδηλώνουν ότι δεν έχουμε ανακάμψει πλήρως από τον αντίκτυπο της πανδημίας στη θνησιμότητα και η πορεία προς την ανάκαμψη παραμένει αβέβαιος.

Jennifer Beam Dowd, Καθηγήτρια Δημογραφίας και Υγείας του πληθυσμού, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και Αναπληρώτρια Διευθύντρια, Κέντρο Δημογραφικής Επιστήμης Leverhulme, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. José Manuel Aburto, Brass Blacker Αναπληρωτής Καθηγητής Δημογραφίας στο LSHTM και Marie Sklodowska-Curie Fellow στο Leverhulme Center for Demographic Science, University of Oxford, και Ridhi Kashyap, Καθηγητής Δημογραφίας &Υπολογιστικής Κοινωνικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης