Τα σπίτια μας απαιτούν περισσότερα από εμάς;

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είπε κάποτε:«Εμείς διαμορφώνουμε τα κτίριά μας και μετά, τα κτίριά μας μας διαμορφώνουν». Τα κτίρια αναπτύσσονται, προσαρμόζονται και εξελίσσονται όπως και οι χρήστες που τα καταλαμβάνουν — σε μια αμοιβαία εξαρτώμενη, συνεξελισσόμενη και επαναλαμβανόμενη διαδικασία.

Αν τα σπίτια μας μάς διαμορφώνουν όπως τα διαμορφώνουμε εμείς, τι λέει αυτό για τις κλιμακούμενες ενεργειακές απαιτήσεις στον τομέα της στέγασης; Πώς έχει επηρεάσει ο σχεδιασμός και η διαμόρφωση του σπιτιού την καθημερινή μας κατανάλωση;

Για να απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα, η έρευνά μου με τίτλο «Εξελισσόμενα σπίτια, απαιτητικές πρακτικές:Μια περίπτωση αυξανόμενης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της μεσαίας τάξης στο Πακιστάν», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Building and Environment, εξετάζει πώς οι χωρικές διαμορφώσεις των σπιτιών και οι πρακτικές των χρηστών έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου στη Λαχόρη του Πακιστάν, οδηγώντας σε αυξανόμενη ενεργειακή ένταση.

Γιατί είναι σημαντικό;

Ο κτιριακός τομέας αντιπροσωπεύει λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο της συνολικής παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Στον Παγκόσμιο Νότο, αυτή η κατανάλωση προβλέπεται να αυξηθεί σχεδόν τριπλάσια από τον ρυθμό για τις ανεπτυγμένες χώρες έως το 2040, υπό την ταχεία αστικοποίηση, την οικονομική ανάπτυξη και την εμφάνιση μιας νέας μεσαίας τάξης υψηλής κατανάλωσης. Μέχρι το 2030, περισσότερο από το 80% της μεσαίας τάξης παγκοσμίως προβλέπεται να κατοικεί στον Παγκόσμιο Νότο, αντιπροσωπεύοντας το 70% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Ως εκ τούτου, καθίσταται επιτακτική ανάγκη να κατανοήσουμε πώς η ζήτηση για ενέργεια αναδύεται και εξελίσσεται στα σπίτια μας υπό την αλλαγή των οικιακών πρακτικών και των χωροταξικών διατάξεων.

Εξέλιξη της διάταξης του σπιτιού

Για να κατανοήσω την εξέλιξη της διαρρύθμισης των σπιτιών και των οικιακών πρακτικών, σχημάτισα ένα χρονοδιάγραμμα που απεικονίζει την ιστορική τροχιά της αλλαγής της διάταξης του σπιτιού τον περασμένο αιώνα στη Λαχόρη, αναλύεται μαζί με τη μεταβαλλόμενη φύση των οικιακών πρακτικών. Αυτή η ανάλυση αποκάλυψε τους διάφορους δεσμούς δέσμες πρακτικής-διαρρύθμισης αστικών κατοικιών που έχουν εμφανιστεί, διατηρηθεί και μεταμορφωθεί με την πάροδο του χρόνου οδηγώντας σε μη βιώσιμα επίπεδα οικιακής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.

Όπως δείχνει το σχήμα 1, το παραδοσιακό haveli αντιπροσώπευε το παραδοσιακό σχέδιο της κεντρικής αυλής που είχε επικρατήσει στην Ινδική υποήπειρο για πολλούς αιώνες. Εδώ, η αυλή ήταν το επίκεντρο του σπιτιού και το κέντρο των περισσότερων οικιακών δραστηριοτήτων, όπως το μαγείρεμα, το πλύσιμο, το φαγητό, η διασκέδαση και ο ύπνος. Το σπίτι θα σχεδιαστεί με την αυλή στο κέντρο, να αναπτύσσεται οργανικά προς τα έξω και να σχηματίζει στρώματα ιδιωτικών, ημι-ιδιωτικών και δημόσιων χώρων. Η αυλή ήταν ο πιο ιδιωτικός χώρος του σπιτιού, που ευνοούσε τη γυναικεία χρήση και τις περισσότερες δουλειές του σπιτιού.

Κατά τη διάρκεια της αποικιακής κατοχής στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, η στέγαση για την άρχουσα βρετανική τάξη απομακρύνθηκε από την παράδοση, εισάγοντας νέες έννοιες της στέγασης και την κατάλληλη υγεία και υγιεινή. Το σπίτι τώρα αντιστράφηκε από μόνο του, με τον χτισμένο χώρο στο κέντρο να περιβάλλεται από μεγάλους εξωτερικούς χώρους. Το σπίτι του μπανγκαλόου ορίστηκε από τη συμμετρική του διάταξη, τον διαχωρισμό διαφορετικών δραστηριοτήτων σε χωριστούς χώρους και τις βεράντες και τα κεντρικά περάσματα για σωστή κυκλοφορία του αέρα. Το πιο σημαντικό ήταν η απουσία κεντρικά κλειστού προαύλιου χώρου.

Μέχρι τη δεκαετία του 1920, οι εύποροι κάτοικοι της περιοχής είχαν αρχίσει να χτίζουν τα δικά τους σπίτια σε μίμηση του μπανγκαλόου, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός υβριδισμένου μπανγκαλόου, όπου το μπροστινό μέρος αντιπροσώπευε αποικιακές ιδεολογίες ενώ το πίσω μέρος παρέμενε παραδοσιακό σε χρήση. Το πιο σημαντικό, η πίσω αυλή αντικατέστησε τώρα την κεντρική αυλή ως το επίκεντρο της δραστηριότητας. Μετά την ανεξαρτησία του Πακιστάν το 1947, αναπτύχθηκαν πολλά νέα σχεδιαζόμενα σχέδια στέγασης υπό τις νεοανεπτυγμένες στεγαστικές αρχές. Οι οικοδομικοί κανονισμοί άλλαξαν σταδιακά με την πάροδο του χρόνου με δύο τρόπους. Τα μεγέθη των οικοπέδων μειώθηκαν σταδιακά, ενώ, ταυτόχρονα, έγιναν επιτρεπτές μεγαλύτερες δομημένες περιοχές εντός των οικοπέδων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι αυλές και οι βεράντες να μειώνονται σταδιακά σε μέγεθος.

Μέχρι τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, δύο μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές έφεραν την επανάσταση εντελώς στη διάταξη του σπιτιού. Πρώτον, η τηλεόραση άλλαξε εντελώς την εστίαση της βραδινής ψυχαγωγίας και των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Δεύτερον, ο μηχανικός αερισμός και η ψύξη αναδιαμόρφωσαν τις ρυθμίσεις διαβίωσης. Με μεγαλύτερη εξάρτηση από μηχανικά μέσα άνεσης, οι τεχνικές παθητικού σχεδιασμού όπως οι βεράντες και τα κεντρικά περάσματα για την κυκλοφορία του αέρα εξαλείφθηκαν από το σχεδιασμό του σπιτιού. Ο κτισμένος χώρος κυριαρχούσε πλέον στον άκτιστο.

Από τότε και μετά μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, υπήρξε μια σταδιακά αυξανόμενη εξάρτηση από μηχανικά μέσα, όχι μόνο για άνεση, αλλά σχεδόν όλες τις οικιακές πρακτικές. Οι σύγχρονοι χώροι σπιτιών στη Λαχόρη ακολουθούν πιο συμπυκνωμένες, ανοιχτά σχεδιασμένες διαμορφώσεις, εμπνευσμένες από τα αρχιτεκτονικά κινήματα του δυτικοποιημένου μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού με μεγιστοποιημένες καλυμμένες περιοχές, μεγάλα τζάμια παραθύρων και ελάχιστους, μη λειτουργικούς εξωτερικούς χώρους.

Τρεις βασικές αλλαγές που οδήγησαν τις ενεργειακές τάσεις ανοδικές

Η ιστορική τροχιά δείχνει ότι υπήρξαν τρεις βασικές διαδικασίες αλλαγής στις οικιακές πρακτικές και τις χωρικές ρυθμίσεις στη Λαχόρη που είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν τα σημερινά σπίτια ενεργοβόρα:

1. Μετάβαση από περισσότερες δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους σε εσωτερικούς χώρους

• Στα παλιά παραδοσιακά σπίτια, οι ανοιχτοί χώροι όπως οι κεντρικές αυλές αποτελούσαν προεκτάσεις του σπιτιού, που συνδύαζαν τον εσωτερικό με τον εξωτερικό και γεφύρωναν το φυσικό και το φυσικό περιβάλλον.
• Οι κεντρικές αυλές αντικαταστάθηκαν από πίσω αυλές και σταδιακά εξαφανίστηκαν λόγω της αύξησης των τιμών της γης και του πληθυσμού και της μείωσης του μεγέθους των οικοπέδων.
• Η αλλαγή των αντιλήψεων και των πρακτικών των ιδιοκτητών σπιτιού για άνεση λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων σήμαινε ότι όλο και περισσότερος χρόνος περνούσε κατά προτίμηση σε εσωτερικούς χώρους.
• Η μίμηση δυτικών αντιλήψεων της «μοντέρνας» αρχιτεκτονικής με πυκνές, βαθιά σχεδιασμένες διαμορφώσεις είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή εξαφάνιση των υπαίθριων δραστηριοτήτων και των χώρων που τις φιλοξενούσαν.

2. Μετάβαση από ένα σχέδιο προς τα μέσα σε προς τα έξω

• Τα παραδοσιακά σπίτια ήταν εσωστρεφή, εξελίσσονταν οργανικά προς τα έξω, με στρώματα ιδιωτικών/δημόσιων διαχωρισμών.
• Τα σπίτια σε στιλ μπανγκαλόου υπό την αποικιοκρατία σχεδιάστηκαν με εξωτερική διαμόρφωση, αυστηρά προσανατολισμένα στο δρόμο. Αυτό είχε μια βαθιά επίδραση στην ιδιωτικότητα των υπαίθριων χώρων που απαιτούνται για τις γυναικείες πρακτικές.
• Η σταδιακή αλλαγή των καταστατικών είχε ως αποτέλεσμα οι εξωτερικοί χώροι να μετατραπούν σε μη λειτουργικά "αρνητικά κενά" λόγω έλλειψης επαρκούς χώρου για χρήση και ιδιωτικότητα.
• Σύγχρονα σπίτια με μοντερνιστικές αρθρώσεις και εξωτερικές χωρικές διαμορφώσεις αποσυνδέουν περαιτέρω τους χώρους με κοινωνικο-πολιτιστικές έννοιες και απαιτήσεις για ιδιωτικότητα και ασφάλεια.

3. Χωρική διασπορά πρακτικών

• Τα παραδοσιακά σπίτια σχεδιάστηκαν με «λειτουργικά πολυδύναμους» χώρους με ελαφριά έπιπλα που ευνοούν τις συλλογικές πρακτικές.
• Τα μπανγκαλόου σχεδιάστηκαν με πιο λειτουργικούς χώρους και βαριά στυλιζαρισμένη επίπλωση.
• Οι δυτικές επιρροές του σύγχρονου κινήματος και η αποκλειστική χωροθέτηση ενίσχυσαν τη χωρική διασπορά των πρακτικών μέσω εξατομικευμένης χρήσης.
• Τα σύγχρονα ιδανικά της «καλής ζωής» προωθούν τις επεκτεινόμενες υλιστικές τάσεις με αυξημένες απαιτήσεις για χώρους και λειτουργίες, οδηγώντας σε αυξημένες απαιτήσεις για ενέργεια.

Τροφή για σκέψη:Τι μπορεί να γίνει για το μέλλον;

Η μελέτη δείχνει ότι η κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών δεν εξαρτάται μόνο από τη βελτιωμένη τεχνολογία, τις συσκευές και τα υφάσματα κτιρίων, αλλά και από τους κοινωνικούς και πολιτιστικούς κανόνες και πρακτικές που αποτελούν μέρος της καθημερινής μας ζωής. Μόνο μέσω της κοινής κατανόησής τους μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε τις ενεργειακές μας απαιτήσεις και να αποκτήσουμε γνώσεις για το πώς και γιατί διαμορφώσεις μεγαλύτερης έντασης πόρων έχουν ριζώσει στον τομέα των κατοικιών μας.

Με αυτόν τον τρόπο, ελπίζουμε να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε και να αποτρέπουμε την ομαλοποίηση των προτύπων για το «τέλειο» σπίτι που σταδιακά ενσωματώνεται και ενσωματώνεται στις κοινωνικές πρακτικές και στα θεσμικά μας συστήματα. Μπορούμε επίσης να αρχίσουμε να εστιάζουμε σε πιο ζωτικά ζητήματα, όπως ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται, αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούνται οι χώροι, αντί να εστιάζουμε απλώς στην τεχνολογική και υλική απόδοση. Μόνο τότε μπορούμε να προχωρήσουμε σε πιο βιώσιμες μελλοντικές παρεμβάσεις.

Αυτά τα ευρήματα περιγράφονται στο άρθρο με τίτλο Εξελισσόμενα σπίτια, απαιτητικές πρακτικές:Μια περίπτωση αυξανόμενης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της μεσαίας τάξης στο Πακιστάν, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Building and Environment. Αυτή η εργασία διεξήχθη από τους Rihab Khalid και Minna Sunikka-Blank από το University of Cambridge.