Διαχείριση του εδάφους μετά από μια πυρκαγιά
Η φωτιά είναι ένα φυσικό στοιχείο των οικοσυστημάτων που έχει διαμορφώσει τα παγκόσμια βιώματα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Με εξαίρεση τις πολικές περιοχές, η φωτιά επηρεάζει όλα τα οικοσυστήματα με περισσότερη ή λιγότερη περιοδικότητα. Η φωτιά εμφανίστηκε με αγγειακά φυτά (420 εκατομμύρια χρόνια πριν) και άρχισε να χρησιμοποιείται από τους ανθρωπίνους πριν από 1,6 εκατομμύρια χρόνια. Η ανθρώπινη χρήση της φωτιάς προκάλεσε άνευ προηγουμένου αλλαγές στα οικοσυστήματα και το τοπίο.
Στις μέρες μας, ορισμένες λειτουργίες του οικοσυστήματος δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές χωρίς την παρουσία της φωτιάς, όπως η Μεσόγειος. Τα υπερβολικά μέτρα καταστολής των πυρκαγιών, η εγκατάλειψη γης, η φυτεία μονοειδικών δασών και η αυξημένη συχνότητα και ένταση των καλοκαιρινών ξηρασιών αυξάνουν την ευφλεκτότητα και τον κίνδυνο πυρκαγιών υψηλής σοβαρότητας, όπως αυτές που έπληξαν την Καλιφόρνια και την Πορτογαλία το καλοκαίρι του 2017 (Pereira et al. 2018).
Η φωτιά μπορεί να αλλάξει τις ιδιότητες του εδάφους άμεσα, από τη θερμότητα που παράγεται κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και έμμεσα, από την τέφρα που εναποτίθεται μετά την πυρκαγιά. Με εξαίρεση τις πυρκαγιές που σιγοκαίει και τα κούτσουρα και τους σωρούς που καίγονται, η άμεση πρόσκρουση της φωτιάς παρατηρείται μόνο στα πρώτα λίγα εκατοστά του εδάφους. Ο βαθμός επίπτωσης που έχει κάθε πυρκαγιά στο έδαφος εξαρτάται από τις ιδιότητες του εδάφους, τον τύπο της βλάστησης, την τοπογραφία, τις καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και την επανεμφάνιση της πυρκαγιάς, την ένταση και τη σοβαρότητα.
Κανονικά, οι πυρκαγιές χαμηλής σοβαρότητας (π.χ. λιβάδια και προβλεπόμενες πυρκαγιές) μπορεί να έχουν προσωρινές ευεργετικές επιπτώσεις στο έδαφος ως συνέπεια της εναπόθεσης τέφρας και απανθρακωμένου υλικού πλούσιου σε θρεπτικά συστατικά που είναι διαθέσιμα στα φυτά. Η θέρμανση που παράγεται από τέτοιου είδους πυρκαγιές είναι χαμηλή και οι άμεσες επιπτώσεις στα εδάφη μειώνονται. Από την άλλη πλευρά, οι πυρκαγιές υψηλής σοβαρότητας έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο έδαφος ως συνέπεια των υψηλών θερμοκρασιών που επιτυγχάνονται, καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα οργανικής ύλης και προκαλώντας υποβάθμιση του εδάφους. Αυτά είναι τα είδη των επιπτώσεων που πρέπει να αποφεύγονται και γίνονται πιο συχνές και έντονες ως συνέπεια της αυξανόμενης συχνότητας πυρκαγιών υψηλής σοβαρότητας .
Υπάρχουν πολλές πτυχές που είναι σημαντικές για την κατανόηση του βαθμού των επιπτώσεων των πυρκαγιών στο έδαφος, όπως η χρήση και η διαχείριση της γης πριν από την πυρκαγιά. Για παράδειγμα, ένα οικοσύστημα με υψηλή βιοποικιλότητα είναι πιο ανθεκτικό στη φωτιά από μια μονοειδική φυτεία. Οι πιο σοβαρές επιπτώσεις στις ιδιότητες του εδάφους συμβαίνουν μετά από πυρκαγιές υψηλής σοβαρότητας. Επομένως, αυτά είναι αυτά που πρέπει να ληφθούν υπόψη για τη διαχείριση της αποκατάστασης.
Μια υψηλή επανάληψη πυρκαγιάς μπορεί επίσης να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα εδάφη και η ικανότητα ανάκαμψης στις συνθήκες πριν από την πυρκαγιά μειώνεται. Οι ιδιότητες της τέφρας μπορούν να επηρεάσουν τον βαθμό διατήρησης του εδάφους μετά από πυρκαγιά και τα θρεπτικά συστατικά που ενσωματώνονται στο προφίλ του εδάφους. Τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της καμένης περιοχής μπορούν να διευκολύνουν τη διάβρωση ή να προάγουν τη συσσώρευση ιζημάτων και θρεπτικών ουσιών. Τα μοτίβα βροχοπτώσεων μετά από μια πυρκαγιά επηρεάζουν την υποβάθμιση του εδάφους αυξάνοντας ή μειώνοντας τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών και ιζημάτων (π.χ. καταιγίδες μετά από πυρκαγιά αυξάνουν την τέφρα και τη διάβρωση του εδάφους). Η ταχεία ανάκτηση της βλάστησης και η αποκατάσταση της κάλυψης του θόλου έχουν την ικανότητα να μειώνουν ουσιαστικά την υποβάθμιση του εδάφους. Όσο μεγαλύτερη είναι η ανθεκτικότητα ενός οικοσυστήματος στις πυρκαγιές, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα του οικοσυστήματος να ανακάμψει από τη διαταραχή πυρκαγιάς. Τέλος, οι τρόποι που επεμβαίνουμε σε καμένες περιοχές βοηθούν στον προσδιορισμό του βαθμού υποβάθμισης του εδάφους. Πρακτικές όπως η υλοτόμηση για τη διάσωση μπορούν να αυξήσουν την υποβάθμιση του εδάφους, ενώ η σάπια φύλλα τη μειώνει.
Παρά τις επιπτώσεις των πυρκαγιών υψηλής σοβαρότητας στις ιδιότητες του εδάφους, τα οικοσυστήματα έχουν αναπτύξει μηχανισμούς για να ανταποκρίνονται σε διαταραχές πυρκαγιάς. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να διερωτηθούμε εάν πρέπει ή όχι να επέμβουμε σε περιοχές που είναι εξαιρετικά ευάλωτες, ειδικά την περίοδο αμέσως μετά την πυρκαγιά. Πολλά μέτρα διαχείρισης μετά την πυρκαγιά είναι καταστροφικά για το έδαφος (π.χ. υλοτόμηση, προετοιμασία του χώρου), επομένως, σε πολλές περιπτώσεις, η καλύτερη επιλογή είναι να μην παρέμβουμε. Η επιλογή «μη παρέμβαση» θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιες περιοχές δεν θα πρέπει να λάβουν κάποιου είδους αποκατάσταση, αλλά οι παρεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται με βιώσιμες πρακτικές όπως το σάπιασμα. Το σημαντικό πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι οι αποφάσεις διαχείρισης μετά την πυρκαγιά μπορούν είτε να μειώσουν είτε να προκαλέσουν την υποβάθμιση του εδάφους .
Αυτά τα ευρήματα περιγράφονται στο άρθρο με τίτλο Διαχείριση εδάφους μετά την πυρκαγιά, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Current Opinion in Environmental Science and Health. Αυτή η εργασία διεξήχθη από τον Paulo Pereira από το Mykolas Romeris University, τους Marcos Francos και Xavier Ubeda από το University of Barcelona, τον Eric C. Brevik από το Dickinson State University και τον Igor Bogunovik από το Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ.
Αναφορές:
- Pereira, P., Francos, M., Brevik, E.C., Ubeda, X., Bogunovic, I. (2018) Διαχείριση εδάφους μετά την πυρκαγιά. Current Opinion in Environmental Science and Health, 5, 26–32.
