Γεωγραφική Πολυεπίπεδη Εξέταση των Αντιλήψεων Κινδύνων των Κατοίκων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Μέχρι το 2030, αναμένεται ότι 8 στους 10 Ευρωπαίους θα ζουν σε πόλεις, οι οποίες παραδοσιακά είναι πιο εκτεθειμένες σε απειλές για το υδάτινο περιβάλλον τους. Η ρύπανση ευθύνεται για 1,4 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους στην Ευρώπη κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το ανεπαρκές πόσιμο νερό είναι η αιτία 14 θανάτων την ημέρα, ενώ τα παιδιά και οι άνθρωποι στα περίχωρα της κοινωνίας, όπως οι μετανάστες, είναι οι πιο ευάλωτοι στη ρύπανση στις πόλεις.
Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών αναφέρουν την υγιεινή των υδάτων ως προτεραιότητα (Στόχος 6), ενώ η ΕΕ έχει θέσει ένα λεπτομερές σύστημα ταξινόμησης όλων των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων έως το 2015 (Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, 2000/60/ΕΚ) προκειμένου να ορίσει κατάσταση των υδάτων, απειλές και οικονομικά μέτρα για κάθε υδάτινο σώμα για τη βελτίωση ή τη διατήρηση της ποιότητας του νερού του.
Οι τρέχουσες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνουν τη συμμετοχή του κοινού κατά τα στάδια εφαρμογής τους, τα οποία είναι ανοιχτά σε ενδιαφερόμενα μέρη και μέλη του κοινού. Ένα παράδειγμα είναι το τρέχον δεύτερο στάδιο εφαρμογής της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα, όπου πρέπει να διεξαχθεί δημόσια διαβούλευση πριν από την έγκριση των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού. Αυτό πρέπει να πραγματοποιηθεί για κάθε περιοχή διαχείρισης (που ονομάζεται Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού), σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έλλειψη δημόσιας έγκρισης δεν επιτρέπει την εφαρμογή πολιτικών. Αυτό καθιστά τις αντιλήψεις των Ευρωπαίων σχετικά με το τι απειλεί το υδάτινο περιβάλλον των περιοχών τους σημαντικό στοιχείο στη διαδικασία χάραξης πολιτικής.
Δεδομένης της έμφασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόσο στη βελτίωση της ποιότητας του νερού όσο και στη συμπερίληψη του κοινού πριν από την υιοθέτηση νέων μέτρων, στο πρόσφατο άρθρο μας The perception of water related risks and the state of the water environment in the European Union, που δημοσιεύτηκε στο Water Research, εξετάζουμε ποιους παράγοντες επηρεάζουν τις αντιλήψεις κινδύνου σχετικά με την ποιότητα του νερού μεταξύ των Ευρωπαίων.
Απειλές για το υδάτινο περιβάλλον
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί την κατάσταση των υδάτων τους και το επίπεδο απειλών από διάφορους στρεσογόνους παράγοντες — και τα δεδομένα είναι διαθέσιμα στο Water Information System Europe (WISE). Η WISE ταξινομεί τα υδάτινα σώματα σε πέντε κατηγορίες (από κακή έως υψηλή) με βάση την αφθονία της υδρόβιας χλωρίδας και πανίδας, τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών, τις πτυχές της αλατότητας, τη θερμοκρασία, τη ρύπανση από χημικούς ρύπους και τις αλλαγές στα μορφολογικά χαρακτηριστικά όπως η ποσότητα του νερού, όπως καθώς και τη ροή, το βάθος και τη δομή των κοίτων του ποταμού.
Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία GIS, συνδυάσαμε τα στρώματα Περιοχής Λεκάνης Απορροής και Υποπεριοχής με περιοχές διοικητικής τοποθεσίας (γνωστές ως NUTS για την Ευρώπη) προκειμένου να έχουμε αλληλοεπικαλυπτόμενες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του νερού και την πυκνότητα του πληθυσμού. Οι περιοχές που έχουν κακή ποιότητα νερού αλλά λιγότερους κατοίκους σταθμίστηκαν λιγότερο στην ανάλυσή μας. Αφού παρουσιάστηκε η ποιότητα του νερού όλων των ευρωπαϊκών χωρών σε επίπεδα NUTS, επικαλύψαμε τα μεμονωμένα δεδομένα αντίληψης για τις απειλές για το υδάτινο περιβάλλον που συγκεντρώθηκαν από μια ευρωπαϊκή δημοσκόπηση που ονομάζεται Flash Eurobarometer 344 («Στάσεις των Ευρωπαίων απέναντι σε ζητήματα που σχετίζονται με το νερό»). Συγκεκριμένα, αυτή η έρευνα κατέγραψε αντιληπτές απειλές για το υδάτινο περιβάλλον, κοινωνικοδημογραφικά, περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, πληροφορίες και χαρακτηριστικά γνώσης και πρακτικής στη χώρα κατοικίας των ερωτηθέντων.
Συγκεντρώνοντας τα ερωτήματα που τέθηκαν στην έρευνα του Ευρωβαρόμετρου και τα γεωχωρικά δεδομένα που είναι διαθέσιμα στο WISE, εστιάσαμε σε τρεις απειλές για το υδάτινο περιβάλλον που είναι διαθέσιμες και στις δύο πηγές δεδομένων:χημική ρύπανση, ανάπτυξη φυκιών και αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα. Αυτό οδήγησε σε 25.521 χρησιμοποιήσιμες παρατηρήσεις (ευρωπαίοι κάτοικοι) για τις οποίες μετρήθηκε η κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος της περιοχής που κατοικούν.
Απάντηση στο ερώτημα των αντιλήψεων κινδύνου με γεωχωρικά "φωλιασμένο τρόπο"
Για να ελέγξουμε πώς επηρεάζονται οι αντιλήψεις και η κατάσταση του νερού σε επίπεδο ατόμων και χωρών, χρησιμοποιήσαμε ένα μοντέλο που οι ερωτηθέντες «φωλιάζουν» σε περιοχές και οι περιοχές «φωλιάζουν» σε χώρες με τις αντιλήψεις τους για τις τρεις προαναφερθείσες απειλές. Για κάθε χαμηλότερο επίπεδο (ας πούμε, οι ερωτηθέντες «φωλιάζουν» σε περιοχές), επιτρέπουμε να ποικίλλουν οι απαντήσεις σχετικά με τις αντιληπτές απειλές, ενώ η κατάσταση του υδατικού περιβάλλοντος σε αυτήν την περιοχή θεωρείται πανομοιότυπη. Αυτό μας οδηγεί σε ένα μοντέλο λογιστικής παλινδρόμησης τυχαίας αναχαίτισης τριών επιπέδων.
Τα ενδιαφέροντα ευρήματα της ανάλυσης περιλαμβάνουν το γεγονός ότι καθώς αυξάνεται το ποσοστό των υδατικών σωμάτων μιας χώρας που ταξινομούνται ως με «καλή χημική κατάσταση», οι πιθανότητες να αντιληφθεί η χημική ρύπανση ως απειλή από έναν ερωτώμενο μειώνονται, με τις γυναίκες να είναι πιο πιθανό να την αντιληφθούν ως απειλή από τους άνδρες. Η ιστορία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα όταν οι «αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα» θεωρούνται ως απειλή. Όσο μεγαλύτερη είναι η υδάτινη περιοχή σε μια περιοχή που περιγράφεται ως «υψηλή ή καλή κατάσταση» από το WISE, τόσο πιο πιθανό είναι ο ερωτώμενος να θεωρήσει τις αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα ως απειλή. Οι άνδρες είναι και πάλι λιγότερο πιθανό να το εκλάβουν ως απειλή από τις γυναίκες όταν όλα τα άλλα χαρακτηριστικά παραμένουν ίδια. Επίσης, οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να θεωρούν την «ανάπτυξη φυκιών» ως ζήτημα και λιγότερο πιθανό να θεωρούν τη «χημική ρύπανση» και τις «αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα» ως απειλές.
Η κατάσταση του νερού στην περιοχή μου επηρεάζει τις αντιλήψεις κινδύνου για τις απειλές για το νερό στη χώρα μου;
Η υπόθεσή μας ότι η κατάσταση του εθνικού και περιφερειακού περιβάλλοντος επηρεάζει τις αντιλήψεις των κινδύνων για το υδάτινο περιβάλλον επιβεβαιώθηκε:όσο καλύτερη είναι η κατάσταση του περιβάλλοντος, τόσο χαμηλότερος είναι ο αντιληπτός κίνδυνος. Ο αντιληπτός κίνδυνος λόγω «χημικής ρύπανσης» και λόγω «αλλαγών του οικοσυστήματος» επηρεάστηκε από την πραγματική κατάσταση του εθνικού περιβάλλοντος. Η κατάσταση του περιφερειακού περιβάλλοντος, δηλαδή το περιβάλλον με το οποίο αλληλεπιδρά ο ερωτώμενος, σχετίζεται με την αντίληψη του κινδύνου λόγω «ανάπτυξης φυκών», με χειρότερους περιβαλλοντικούς δείκτες που αντικατοπτρίζονται από υψηλότερο αντιληπτό κίνδυνο. Οι ερωτηθέντες φαίνεται να θεωρούν το «υψηλό ή καλό» υδάτινο περιβάλλον ως ένα εμπόρευμα που, μόλις επιτευχθεί, θα ήταν επιζήμιο για να δει την ποιότητα του νερού να υποβαθμίζεται. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους ερωτηθέντες να επιλέξουν τον τόπο διαμονής τους με βάση την κατάσταση του νερού και έτσι, σιωπηρά, να έχουν πληρώσει για υψηλότερες τιμές στην αγορά γης ή ενοίκια για να το εξασφαλίσουν.
Η καθημερινή φιλοπεριβαλλοντική συμπεριφορά των ερωτηθέντων (όπως η εξοικονόμηση νερού και η αποχή από τη χρήση επιβλαβών για το νερό φυτοφαρμάκων) αυξάνει τις πιθανότητες να αντιληφθεί κανείς οποιαδήποτε απειλή ως σημαντική για τη χώρα του. Οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι και οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, ανησυχούν περισσότερο και για τις τρεις απειλές, ενώ οι παλαιότερες γενιές φαίνεται να ανησυχούν περισσότερο για την «ανάπτυξη φυκιών». Οι άνθρωποι που ζουν σε αγροτικές περιοχές είναι πιο πιθανό να θεωρούν τη «χημική ρύπανση» και τις «αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα» ως απειλές.
Επομένως, στην ανάλυσή μας, οι άνθρωποι φαίνεται να ανταποκρίνονται σχετικά καλά σε απειλές στην περιοχή τους, και αυτό αντανακλάται στις αντιληπτές απειλές. Τα προσωπικά χαρακτηριστικά και οι περιοχές κατοικίας είναι οι κύριοι μοχλοί του αντιληπτού κινδύνου για το νερό, κάτι που είναι ενθαρρυντικό θέαμα για τις δραστηριότητες δημόσιας διαβούλευσης στην Ευρώπη. Με βάση τα αποτελέσματά μας, οι εκστρατείες στην Ευρώπη για την επικοινωνία απειλών για το υδάτινο περιβάλλον και οι ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν μπορεί να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες ανταπόκρισης και η λήψη αποφάσεων με τη συμμετοχή του κοινού φαίνεται να μην κινδυνεύει από την έλλειψη γνώσης των πιεστικών θεμάτων. Η αντιμετώπιση της διαφορετικότητας των ευρωπαίων πολιτών και η μη έκδοση αποφάσεων «από πάνω προς τα κάτω» ήταν η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα ευρήματα της μελέτης μας υποστηρίζουν αυτήν την πρακτική.
Αυτά τα ευρήματα περιγράφονται στο άρθρο με τίτλο The perception of water related risks and the state of water περιβάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Water Research. Αυτή η εργασία διεξήχθη από τον Δημήτρη Σκούρα από το Πανεπιστήμιο Πατρών, Ελλάδα και τον Εμμανουήλ Τυλλιανάκη από το Πανεπιστήμιο Πατρών, Ελλάδα και το Κέντρο Επιστήμης Περιβάλλοντος, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας.
