Πώς Φόρτισε τον Κόσμο το A Shade Of Purple;
Το 1856, ένας 18χρονος φοιτητής χημείας ονόματι William Perkin ανακάλυψε κατά λάθος το μωβ ενώ προσπαθούσε να συνθέσει κινίνη από λιθανθρακόπισσα. Η ανακάλυψη αυτής της νέας βαφής άλλαξε τον κόσμο κάνοντας τα μοβ υφάσματα προσιτά στους απλούς ανθρώπους για πρώτη φορά μετά από αιώνες. Η επιτυχία του μωβ ενέπνευσε επίσης άλλους χημικούς να αναπτύξουν συνθετικές βαφές από οργανικά μόρια, γεγονός που οδήγησε σε πρόοδο στους τομείς της ιατρικής και της γεωργίας.
Αν φτιάξετε ποτέ μια μηχανή του χρόνου και σχεδιάζετε να ταξιδέψετε στην Αγγλία του 16ου αιώνα, θα σας συνιστούσα ανεπιφύλακτα να μην φοράτε τίποτα μοβ. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της Βασίλισσας Ελισάβετ Α, το να φοράς μωβ θα μπορούσε να σε βάλει σε αρκετά προβλήματα!
Γιατί; Επειδή όχι πολύ καιρό πριν, το μωβ θεωρούνταν το χρώμα της βασιλικής οικογένειας, έτσι μόνο οι βασιλιάδες και οι θρησκευτικοί ηγέτες υψηλού επιπέδου μπορούσαν να τα φορούν. Αντίθετα, μόνο αυτοί οι άνθρωποι μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά να τα φορέσεις. Αυτό ίσχυε μέχρι το 1856, όταν η τυχαία ανακάλυψη ενός 18χρονου φοιτητή Χημείας μας έκανε μωβ και έφερε επανάσταση στον κόσμο.
Λοιπόν… τι το ιδιαίτερο έχει το μωβ; Και πώς μπορεί η ανακάλυψη μιας βαφής να αλλάξει τον κόσμο;
Φοινίκη, η χώρα των μωβ
Στο αρχαίο παρελθόν, γύρω στο 1600 π.Χ., η παραγωγή μωβ βαφής ήταν μια δύσοσμη και όστρακα υπόθεση.
Ένας αρχαίος πολιτισμός στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου που οι Έλληνες ονόμασαν «Φοινίκη» (γη της πορφύρας) ήταν μια χώρα μεγάλων εφευρέσεων. Μας έδωσαν γυαλί, το αλφαβητικό σύστημα που χρησιμοποιούμε σήμερα και το μωβ χρώμα. Το χρώμα υπήρχε ήδη στη φύση, αλλά ήταν οι πρώτοι που το μετέτρεψαν σε βαφή.
Η φοινικική παράκτια πόλη της Τύρου παρήγαγε την ομώνυμη πορφυρή χρωστική Tyrian χρησιμοποιώντας θρυμματισμένα μέρη μαλακίων. Το σαλιγκάρι murex εκκρίνει μοβ βλέννα από τους ενδοκρινικούς αδένες του. Η διαδικασία παρασκευής αυτής της βαφής ήταν πολύ κουραστική. Πρώτον, οι κατασκευαστές βαφής έπρεπε να συλλέξουν δεκάδες χιλιάδες μαλάκια για να εξαγάγουν μόλις 1 γραμμάριο της μωβ βαφής. Μετά τη συγκομιδή των σαλιγκαριών, έπρεπε να συνθλίψουν τα κοχύλια, να αφαιρέσουν τους αδένες και να τα τοποθετήσουν σε μια μολύβδινη κατσαρόλα γεμάτη με άλμη. Στη συνέχεια, το περιεχόμενο αφέθηκε να σιγοβράσει για 10 ημέρες.
Ένα σαλιγκάρι murex (Photo Credit :Flickr)
Αυτό που έμεινε στην κατσαρόλα μετά από τη μακρά διαδικασία ήταν ένα μυρωδάτο γκομενάκι που έπρεπε να στεγνώσει και να θρυμματιστεί για να γίνει βαφή. Οποιοδήποτε ύφασμα βαμμένο με αυτό το μωβ είχε τόσο υπερβολική τιμή που μερικές φορές ακόμη και οι βασιλιάδες δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά την αγορά! Λέγεται ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αυρηλιανός δεν άφηνε τη γυναίκα του να αγοράσει ένα τυριανό μωβ σάλι επειδή το κόστος ήταν ίσο με το βάρος του σάλι σε χρυσό.
Η σχέση μεταξύ του πολυπόθητου χρώματος και των τραγανών πλασμάτων δεν τελείωσε εκεί. Στην άλλη άκρη του κόσμου, στη Μεσοαμερική, οι Ίνκας έλαβαν μωβ χρωστική ουσία στεγνώνοντας και συνθλίβοντας ένα έντομο που ονομαζόταν cochineals.
Κοχινοειδή ζωύφια που ζουν σε κάκτο φραγκόσυκου (Προσφορά φωτογραφίας :Katja Schulz/Wikimedia commons)
Τα θηλυκά cochineals που βρίσκονται στον κάκτο φραγκόσυκου παράγουν καρμινικό οξύ—μια έντονο κόκκινο ουσία. Αυτή η ουσία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη βαφή υφασμάτων σε διαφορετικές αποχρώσεις του κόκκινου, του ροζ και του μωβ. Η βαφή κοχίνης είναι ευαίσθητη στο pH, επομένως όταν προστίθεται οξύ σαν χυμός λεμονιού, η βαφή παράγει πορτοκαλί, αλλά όταν προστίθεται σίδηρος σε αυτό, η κόκκινη βαφή γίνεται μοβ.
Οι Ισπανοί κατακτητές του 16ου αιώνα (μ.Χ.), όταν εισέβαλαν στον νέο κόσμο, ανακάλυψαν αυτή τη νέα διαδικασία παρασκευής βαφής και άρχισαν να εμπορεύονται βαφή κοχίνης. Άρχισαν να καλλιεργούν έντομα κοχίνης και να τα πουλάνε σε όλη την Ευρώπη, όπου γρήγορα έγινε αίσθηση. Παρόλο που αυτή η διαδικασία ήταν ευκολότερη από την παραγωγή του Tyrian purple, εξακολουθούσε να απαιτεί εργασία και πόρους. Έτσι, το μωβ χρώμα διατήρησε το ακριβό και βασιλικό του καθεστώς μέχρι τα μέσα του 1800.
Ο Γουίλιαμ Πέρκιν και το μωβ χρώμα
Κατά τη διάρκεια του 1800, ενώ η Βρετανία κατακτούσε τον κόσμο, πολλοί από τους ανθρώπους αυτής της αυτοκρατορίας υπέφεραν από ελονοσία αφού είχαν εκτεθεί στα κουνούπια στα τροπικά κλίματα. Το μόνο διαθέσιμο φάρμακο ήταν η κινίνη, που εξάγεται από το δέντρο τσιντσόνα στη Νότια Αμερική. Επιστήμονες στην Αγγλία ανατέθηκαν να συνθέσουν τεχνητή κινίνη.
Το 1856, ένας χημικός ονόματι August Hoffman αποφάσισε να χτυπήσει δύο πουλιά με μια πέτρα. Εξέτασε αν θα μπορούσε να εξάγει κινίνη από λιθανθρακόπισσα, ένα κοινό απόβλητο κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης. Εκείνη την περίοδο, ο 18χρονος Γουίλιαμ Πέρκιν εντάχθηκε στο έργο του Χόφμαν κατά τη διάρκεια των πασχαλινών του διακοπών. Ο Perkin γνώριζε τη χημική φόρμουλα της κινίνης, C20H24N2O2, και προσπαθούσε να τη συνθέσει στο εργαστήριο χρησιμοποιώντας απλή αθροιστική και αφαιρετική χημεία.
Ένα από τα σχήματα αντίδρασης που κατέληξε ήταν η οξείδωση της ανιλίνης (C6H5NH2) και του θειικού παραγώγου της χρησιμοποιώντας διχρωμικό κάλιο. Αυτή η αντίδραση υποτίθεται ότι παρήγαγε κινίνη και νερό, αλλά αυτό που κατέληξε ήταν μια κολλώδης μαύρη χύτρα. Καθώς έπλενε την αντίδραση, παρατήρησε ότι το οινόπνευμα που χρησιμοποιούσε για να απαλύνει το κολλώδες προϊόν έγινε μωβ. Κάποιο από αυτό χύθηκε στα ρούχα του και τα έβαψε επίσης μωβ! Προσπάθησε να πλύνει το ύφασμα με σαπούνι και να το αφήσει έξω στον ήλιο, αλλά το χρώμα δεν κουνούσε.
Ο χημικός τύπος της βαφής mauveine δίπλα σε νήματα βαμμένα με συνθετική χρωστική ουσία (Photo Credit :JWBE/Wikimedia commons)
Ο Πέρκιν κατάλαβε αμέσως τις δυνατότητες του ευτυχούς ατυχήματος του. μέσα σε λίγες μέρες τελειοποίησε την τεχνική προετοιμασίας υπό την επίβλεψη του Χόφμαν. Κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τη βαφή του και έγινε ο πρώτος άνθρωπος που κυκλοφόρησε στο εμπόριο μια συνθετική βαφή. Λόγω της ιδιαίτερα περιζήτητης φύσης της μοβ σκιάς, η μοβ τρέλα εξαπλώθηκε σαν φωτιά. Για πρώτη φορά μετά από αιώνες, τα μοβ υφάσματα έγιναν προσιτά στους απλούς ανθρώπους.
Εμπνευσμένοι από την επιτυχία του mauvine, πολλοί χημικοί άρχισαν να αναπτύσσουν συνθετικές βαφές από οργανικά μόρια. Η ανακάλυψη της χρωστικής ουσίας όχι μόνο άλλαξε τη βιομηχανία της μόδας, αλλά επηρέασε και την ανάπτυξη της βιομηχανίας οργανικών χημικών. Η χρωστική ουσία άνοιξε τελικά το δρόμο για νέα φαρμακευτικά φάρμακα και λεκέδες για ιατρική έρευνα. Οι τεχνητές βαφές επέτρεψαν τη σαφή απεικόνιση βιολογικών δειγμάτων όπως τα χρωμοσώματα και τα μικρόβια που προκαλούν ασθένειες κάτω από μικροσκόπια. Η εφεύρεση του Perkin έπαιξε επίσης κρίσιμο ρόλο στην έρευνα για τη χημειοθεραπεία.
Συμπέρασμα
Φανταστείτε πόσο βαρετή θα ήταν η ζωή χωρίς όλα τα πολύχρωμα πράγματα γύρω μας. Αν όχι για την ειλικρινή ανακάλυψη του Πέρκιν, όλα τα ρούχα μας μπορεί να είναι ακόμα κάποια ανώνυμη απόχρωση του εκρού ή του καφέ.
Υπό το πρίσμα της τρέχουσας περιβαλλοντικής κρίσης, η εφεύρεση των συνθετικών βαφών μπορεί να ακούγεται σαν κακή ιδέα. Ωστόσο, είναι οι βιομηχανίες χρωμάτων και χημικών του 1900 που μας έδωσαν επίσης λιπάσματα για την καλλιέργεια τροφίμων και φαρμάκων που μας βοηθούν να κρατήσουμε ζωντανούς!
