Μας προστατεύει το Ελ Νίνο από την κλιματική αλλαγή;

Τα πρώτα σημάδια είναι τόσο διακριτικά που δεν γίνονται αντιληπτά, όπως η αρχή μιας ταινίας καταστροφής του Χόλιγουντ. Οι ψαράδες στα ανοικτά των ακτών του Περού παρατηρούν ότι οι παλίρροιες είναι λίγο υψηλότερες από το κανονικό, ένας τοπικός παραλιακός βρίσκει τα κύματα του Ειρηνικού να κυλούν στα πόδια της σαφώς πιο ζεστά από το συνηθισμένο και οι αγρότες ανησυχούν για τις καταιγίδες που κατακλύζουν. Σύντομα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνειδητοποιούν ότι κάτι δεν πάει καλά με το κλίμα. Τα μετεωρολογικά αρχεία για τα πάντα, από τις πλημμύρες έως τις ξηρασίες αρχίζουν να καταρρέουν και οι καταστροφές και τα θύματα αυξάνονται.

Η αιτία φαίνεται να είναι προφανής:η κλιματική αλλαγή που προκλήθηκε από την ανθρωπογενή υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά μετά, μετά από περισσότερο από ένα χρόνο αναταραχής, σταματάει – και ο πραγματικός ένοχος γίνεται ξεκάθαρος. Είναι ένα καιρικό φαινόμενο του οποίου το όνομα διαψεύδει τη δύναμή του:El Niño – Ισπανικά σημαίνει «το μικρό αγόρι».

Το El Niño – ή το El Niño-Southern Oscillation (ENSO) για να του δώσει τον πλήρη τίτλο του – ονομάζεται έτσι λόγω της συνήθειας του να εμφανίζεται γύρω από τις γιορτές των Χριστουγέννων που σηματοδοτούν τη γέννηση του Χριστού. Είναι η πιο διαβόητη από μια οικογένεια καιρικών φαινομένων που μπορούν να προκαλέσουν παγκόσμιο όλεθρο. Η κατανόηση της αιτίας τους είναι πλέον το επίκεντρο της έντονης έρευνας – κυρίως λόγω της ανάγκης προετοιμασίας για το τι μπορεί να κάνουν αυτά τα μοτίβα.

Συνωμοσία για την αλλαγή του κλίματος

Κάθε τόσο, περίπου κάθε τρία έως οκτώ χρόνια στην περίπτωση του Ελ Νίνιο, αυτά τα μοτίβα προκαλούν έντονες καιρικές συνθήκες σε όλο τον κόσμο προκαλώντας ζημιές δισεκατομμυρίων λιρών.

Αλλά τώρα οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα καιρικά μοτίβα όπως το Ελ Νίνιο μπορούν να κάνουν περισσότερα από το να προκαλούν απλώς περιστασιακό χάος. Προκύπτουν στοιχεία ότι συνωμοτούν από κοινού για να προκαλέσουν μεγάλες αλλαγές στο κλίμα- και θα μπορούσαν σύντομα να εξαπολύσουν παγκόσμιο χάος.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν από καιρό ότι το κλίμα μας υπόκειται σε μια σειρά από επιρροές, τόσο κοντά όσο και μακριά. Μερικά είναι κυριολεκτικά κοσμικής προέλευσης:οι βαρυτικές επιδράσεις του Ήλιου, της Σελήνης και των γειτονικών πλανητών επηρεάζουν την τροχιά και την κλίση της Γης, προκαλώντας κυκλικές αλλαγές στη θερμότητα που δέχεται από τον Ήλιο. Αυτοί οι «κύκλοι του Μιλάνκοβιτς», που κυμαίνονται από περίπου 20.000 έως πάνω από 100.000 χρόνια σε μήκος, πιστεύεται ότι οδηγούν την άμπωτη και τη ροή της Εποχής των Παγετώνων. Ως εκ τούτου, έχουν επηρεάσει την ανθρώπινη εξέλιξη, οδηγώντας τους πρώιμους ανθρώπους να αναπτύξουν εργαλεία, ρούχα και γεωργία προκειμένου να αντιμετωπίσουν το μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Τα καιρικά μοτίβα όπως το Ελ Νίνιο είχαν δραματικές επιπτώσεις πολύ πιο πρόσφατα. Οι κρύοι ρωσικοί χειμώνες που νίκησαν τον Ναπολέοντα το 1812 και τον Χίτλερ το 1942 έχουν συνδεθεί και οι δύο με τα φαινόμενα Ελ Νίνιο στον Ειρηνικό. Πολλοί στη Βρετανία εξακολουθούν να θυμούνται τον χειμώνα του 1962-63, όταν οι θερμοκρασίες έπεσαν στους -16ºC σε όλη τη χώρα για βδομάδες ατελείωτες, προκαλώντας ακόμη και το πάγωμα της θάλασσας. Οι επιστήμονες αποδίδουν αυτόν τον χειμώνα που σπάει ρεκόρ στην Ταλάντωση του Βορείου Ατλαντικού (NAO), ένα μοτίβο ατμοσφαιρικής πίεσης που επηρεάζει τον χειμερινό καιρό στην Ευρώπη και συνδέεται με το φετινό κρύο.

Χρονικές κλίμακες

Ο Ελ Νίνιο και το NAO θεωρούνται ύποπτοι ως βασικοί παίκτες στο πιο σημαντικό κλιματικό ζήτημα της εποχής μας:την υπερθέρμανση του πλανήτη. Σύμφωνα με τους περισσότερους επιστήμονες, η μέση θερμοκρασία της Γης αυξάνεται από τα ανθρωπογενή αέρια του θερμοκηπίου. Ωστόσο, δεν ήταν μια αμείλικτη αύξηση:τα τελευταία 150 χρόνια έχουν δει πολλά σκαμπανεβάσματα. Και, την τελευταία δεκαετία, η άνοδος της θερμοκρασίας έχει σχεδόν σταματήσει.

Αυτές οι διακυμάνσεις έχουν οδηγήσει σε ισχυρισμούς ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ένα φυσικό φαινόμενο, χωρίς καμία σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αλλά οι επιστήμονες του κλίματος υποπτεύονται ότι η πραγματική εξήγηση βρίσκεται σε μοτίβα όπως το Ελ Νίνιο, που μπορεί να συνωμοτούν για να συγκαλύψουν το πραγματικό επίπεδο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επισημαίνουν ότι το σοβαρό γεγονός Ελ Νίνιο που έπληξε το 1997-98 προκάλεσε άλμα στην παγκόσμια θερμοκρασία πολύ υψηλότερη από την υποκείμενη τάση – κάνοντας τις επόμενες αυξήσεις να φαίνονται λιγότερο δραματικές. «Το θέμα είναι ένα από τα χρονοδιαγράμματα», λέει ο ειδικός για το κλίμα, καθηγητής Richard Williams του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ. "Η υπερθέρμανση του πλανήτη μπορεί να συναχθεί αξιόπιστα μόνο σε χρονική κλίμακα αρκετών δεκαετιών."

Αλλά γιατί οι παγκόσμιες θερμοκρασίες παρέμειναν σχετικά στατικές από το τελευταίο μεγάλο γεγονός Ελ Νίνιο; Νέα έρευνα δείχνει μια ανησυχητική πιθανότητα. Η ανάλυση των προηγούμενων κλιματικών δεδομένων από μια ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Αναστάσιο Τσώνη του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, Μιλγουόκι, αποκάλυψε συνδέσεις μεταξύ του Ελ Νίνιο, του NAO και δύο άλλων καιρικών φαινομένων:την Δεκααδική Ταλάντωση του Ειρηνικού (μια περιοδική ανατροπή της θερμοκρασίας του βορρά Ειρηνικός) και ο Δείκτης Βόρειου Ειρηνικού (μια επίδραση παρόμοια με το NAO). Ο Τσώνης ανακάλυψε ότι όλα αυτά τα μοτίβα συγχρονίζονται κάθε μερικές δεκαετίες. Και όταν το κάνουν, το κλίμα της Γης μετατρέπεται από περιόδους θέρμανσης σε ψύξη και αντίστροφα.

Σύμφωνα με τον Τσώνη, τα μοτίβα συγχρονίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970, προκαλώντας μια ανατροπή του κλίματος που οδήγησε σε μια περίοδο σχετικά γρήγορης θέρμανσης. Είναι σημαντικό, ωστόσο, ότι ήρθαν σε συγχρονισμό ξανά γύρω στο τέλος της χιλιετίας – και επί του παρόντος φαίνεται ότι συμβάλλουν στην αντιστάθμιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Ο Τσώνης παρομοιάζει το φαινόμενο με έναν βηματοδότη που λειτουργεί συνεχώς, ανεξάρτητα από το υποκείμενο φαινόμενο της θέρμανσης. «Αυτός ο μηχανισμός είναι που προκαλεί αλλαγές όπως η πρόσφατη ψύξη», λέει. «Δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η μακροπρόθεσμη τάση έχει εξαφανιστεί». Αυτό που συνεπάγεται είναι σαφώς ανησυχητικό:την τελευταία δεκαετία έχουμε προστατευτεί από την πλήρη ισχύ της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης του πλανήτη από μια ιδιορρυθμία καιρικών προτύπων.

Πόσο καιρό έχουμε λοιπόν μέχρι να επιστρέψουν ξανά τα μοτίβα και να αρχίσουν να ενισχύουν την υπερθέρμανση του πλανήτη; «Κρίνοντας από προηγούμενες βάρδιες, για τα επόμενα 20 περίπου χρόνια μπορεί να ψύχουμε – ή τουλάχιστον να μην θερμαίνουμε», λέει ο Τσώνης. "Τι θα συμβεί μετά από αυτό είναι άγνωστο."

Δεν αποτελεί έκπληξη, τα συμπεράσματα της ομάδας του συζητούνται έντονα. Κάποιοι παραμένουν επιφυλακτικοί:«Υπάρχει πολύ ενδιαφέρον, αλλά λίγα πειστικά στοιχεία», λέει ο Williams. Άλλοι πιστεύουν ότι ο ρόλος του Ελ Νίνιο και των άλλων καιρικών φαινομένων στην κλιματική αλλαγή πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, αλλά οι επιπτώσεις τους είναι βραχύβιες.

«Συμφωνούμε ότι επιδράσεις όπως το Ελ Νίνιο μπορούν να αλλάξουν προσωρινά τον ρυθμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη», λέει ο Δρ Άνταμ Σκάιφ από το Met Office. "Αλλά με τα αυξανόμενα επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ο ρυθμός θέρμανσης θα αυξηθεί στη συνέχεια."

Εάν αυτά τα νέα ευρήματα είναι σωστά, μπορεί έτσι να ζούμε την ηρεμία πριν από μια πιθανή κλιματική καταιγίδα. Κανείς δεν γνωρίζει ακόμη πότε θα τελειώσει αυτή η περίοδος χάριτος, αλλά φαίνεται ότι μπορεί να έχουμε ήδη περάσει μια δεκαετία. Δεν πρέπει να υπολογίζουμε ότι θα παραμείνουμε θωρακισμένοι για πολύ περισσότερο.

Ο Robert Matthews είναι επισκέπτης αναγνώστης της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Aston.