Το Αφγανικό «Genizah» και ο Ανατολικός Περσικός Εβραίος

Το Μπαμιγιάν, στο Αφγανιστάν, δεν είναι το πρώτο μέρος που έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτεται κανείς την εβραϊκή ζωή στον Μεσαίωνα. Αν ο κόσμος έχει ακούσει καθόλου για αυτήν την πόλη στην κεντρική περιοχή που μιλάει τα Χαζάρ, είναι πιθανό να οφείλεται στους Βούδες του Μπαμιγιάν, τους οποίους δυναμιτίστηκαν οι Ταλιμπάν τον Μάρτιο του 2001, με το σκεπτικό ότι ήταν αντιισλαμικοί. Εκείνη την εποχή, πολλοί έμειναν έκπληκτοι όταν έμαθαν ότι η επικράτεια του Αφγανιστάν ήταν κάποτε ένα βουδιστικό βασίλειο κατά τον πρώτο και δεύτερο αιώνα Κ.Χ. Τώρα πρέπει να εκπλαγούμε ξανά, όταν μάθαμε ότι, εννέα αιώνες αργότερα, το Μπαμιγιάν ήταν επίσης το σπίτι μιας ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας.

Η ύπαρξη των χειρογράφων ήρθε στο φως πριν από αρκετά χρόνια, όταν ανακαλύφθηκε μια κρύπτη με περισσότερα από 1000 χειρόγραφα και θραύσματα, σύμφωνα με πληροφορίες σε ένα σύστημα σπηλαίων στο Darra-i-Suf, μια συνοικία της επαρχίας Samangan, που βρίσκεται ακριβώς βόρεια της επαρχίας Bamiyan. και βρίσκεται στην καρδιά της χώρας των Ταλιμπάν. Τα περισσότερα από τα χειρόγραφα χρονολογούνται στον 12ο και 13ο αιώνα μ.Χ. και ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ως προς το θέμα τους. Οι ακριβείς συνθήκες κάτω από τις οποίες ανακαλύφθηκαν τα χειρόγραφα και διανεμήθηκαν σε αρχαιοπώλες είναι αβέβαιες. Μερικά παραμένουν σε ιδιωτικά χέρια, αλλά ένας σημαντικός αριθμός έχει πλέον αποκτηθεί από την Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ.

Ένα μέρος αυτής της συλλογής αποτελείται από ένα ιδιωτικό αρχείο του 11ου αιώνα που ανήκει σε μια εβραϊκή οικογένεια από την πόλη Bamiyan. Αυτά τα χειρόγραφα, 29 από τα οποία αγοράστηκαν από την Εθνική Βιβλιοθήκη το 2013 και άλλα 250 το 2016, αναφέρθηκαν εκείνη την εποχή ως όμοια με τα ευρήματα της Genizah του Καΐρου και με το φως που έριξαν στην εβραϊκή ζωή κατά το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. σε αυτήν την κάποτε ποικιλόμορφη και ακμάζουσα περιοχή, και τώρα αρχίζουμε να ξέρουμε γιατί.

Τα έγγραφα είναι γραμμένα σε έξι γλώσσες, πρώιμα ιουδαιο-περσικά, πρώιμα νέα περσικά, ιουδαιοαραβικά, αραβικά, εβραϊκά και αραμαϊκά, και ποικίλλουν σε είδος από ισλαμικά νομικά κείμενα μέχρι προσωπική αλληλογραφία, αστικά συμβόλαια έως βιβλικούς σχολιασμούς, λίστες χρεών έως ποίηση. Το πιο διάσημο χειρόγραφο μέχρι στιγμής είναι μια σελίδα του σχολιασμού του ερμηνευτή Saadia Gaon του 10ου αιώνα για τον Ησαΐα 34, κατά τα άλλα απουσιάζει από το σώμα του ρεμπέτη, και ωστόσο αυτό δεν είναι σχεδόν το πιο αποκαλυπτικό έγγραφο που προέκυψε από τη σπηλιά στο Αφγανιστάν.

Αν και θα χρειαστούν χρόνια, ίσως δεκαετίες, για να αναλυθεί όλο το κείμενο, έχει ήδη σημειωθεί σημαντική πρόοδος. Ο Ofir Haim, μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Ιστορίας Μέσης Ανατολής του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, παρουσίασε, στη διατριβή του, μια μετάφραση και ανάγνωση έξι επιστολών στα Πρώιμα Ιουδαϊο-Περσικά, οκτώ νομικά έγγραφα στα Πρώιμα Νέα Περσικά και τέσσερα Πρώιμα Νέα Περσικά γράμματα, όλα γραμμένα από ή σε σχέση με την οικογένεια του Abu Naṣr Yehuda b. Ντανιγιάλ. Ο πατριάρχης αυτής της οικογένειας, Abu Naṣr Yehuda b. Ο Daniel, και ο γιος του Abu al-Hasan Siman Ṭub, και οι δύο φαίνεται να ήταν εξέχουσες προσωπικότητες της τοπικής εβραϊκής κοινότητας, η οποία περιλάμβανε Εβραίους όχι μόνο στο Bamiyan αλλά και στο Ghazni, μια πόλη σε μια γειτονική συνοικία. Και οι δύο ήταν γαιοκτήμονες και έμποροι αγαθών. Ένας τρίτος άνδρας, ο Ibrahim b. Ο Daniel, πιθανότατα ο αδελφός του Abu Nasr, αναφέρεται επίσης στα έγγραφα, αλλά σπάνια.

Πού ήταν η καταγωγή αυτής της οικογένειας; Τι έκαναν σε αυτή την μακρινή ανατολική γωνιά του περσικού κόσμου; Η ύπαρξη εβραϊκών κοινοτήτων σε όλο τον περσικό κόσμο είναι γνωστή. Κοινότητες στις πόλεις Khorasan και Transoxania, όπως Balkh, Firuzkuh, Herat, Merv και τα γνωστά κέντρα της εβραϊκής ζωής, Bukhara και Samarqand. Αυτά τα χειρόγραφα συνδυάζονται με πολλά άλλα αρχαιολογικά και κειμενικά ευρήματα για την αποσαφήνιση της φύσης αυτών των κοινοτήτων: τις βραχώδεις επιγραφές του Tang-i Azao (χρονολόγησης 752-3 CE) στο κεντρικό Αφγανιστάν, προφανώς χαραγμένες από Εβραίους εμπόρους από την περιοχή της Καμπούλ. μια ομάδα από εβραϊκές επιτύμβιες στήλες του 11-13 αιώνα μ.Χ. στο Ghur, επίσης στο κεντρικό Αφγανιστάν. ένας δείκτης της Τορά, επίσης σύμφωνα με πληροφορίες από τον Γκούρ. και δύο παραδείγματα Πρώιμης Ιουδαιο-Περσικής εμπορικής αλληλογραφίας του 8ου αιώνα από το Dandan-Uiliq, μια τοποθεσία όασης στο Xinjiang.

Αλλά τα χειρόγραφα της αφγανικής «Γενιζά» είναι η πρώτη απόδειξη μιας εβραϊκής κοινότητας στο Μπαμιγιάν. Αυτό είναι σημαντικό γιατί βοηθά στη χάραξη της ανάπτυξης των εβραϊκών κοινοτήτων κατά μήκος γνωστών αρτηριών της Οδού του Μεταξιού (από τις οποίες υπήρχαν, πραγματικά, αρκετές). Οποιοδήποτε επιχείρημα για το γιατί βρίσκονταν εκεί στηρίζεται στη στρατηγική θέση του Μπαμιγιάν και του Γκαζνί κατά μήκος των διαδρομών για το εμπόριο μεταξιού, πολύτιμων λίθων, μαλλιού και Τούρκων σκλάβων, αλλά το Μπαμιγιάν φαίνεται ότι δεν ήταν ποτέ οχυρωμένη πόλη και έτσι δεν ήταν ποτέ θεωρείται ως ένας πλούσιος εμπορικός κόμβος. Ωστόσο, η κοιλάδα Bamiyan βρίσκεται μεταξύ του Balkh και της κοιλάδας Panjshir, και επομένως της κοιλάδας του Ινδού στα ανατολικά.

Λόγω της σπανιότητας των γραπτών πηγών, πολύ λίγα είναι γνωστά για τη ζωή και την προέλευση των Εβραίων του Ανατολικού Ιράν. Ήταν Ραντανίτες, ή αλλιώς Εβραίοι έμποροι από τη Βαβυλώνα που είδαν μια ευκαιρία στα σύνορα της αυτοκρατορίας; Ήταν προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό που έβλεπαν τη σύνδεση με την εβραϊκή κοινότητα ισοδυναμεί με την ένταξη σε μια εμπορική συντεχνία;

Υπάρχουν πολύ λίγες ενδείξεις για την προέλευση του Abu Naṣr Yehuda b. Οικογένεια Daniel, αλλά οι πιο σημαντικές προέρχονται από τις πέντε γλώσσες που αντιπροσωπεύονται στο σώμα. Η παρουσία του ιουδαιοαραβικού και αραβικού και πολύ λίγου εβραϊκού υποδηλώνουν μια καταγωγή στον αραβικό κόσμο. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν αρκετές νομικές τυποποιήσεις ή διαλεκτολογικές ενδείξεις που να δείχνουν μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά το Ιράκ φαίνεται πιο πιθανό. Κάποια από την αλληλογραφία με την εβραϊκή γραφή χρησιμοποιεί niqqud βαβυλωνιακού στιλ , ένα ορθογραφικό σύστημα διάκρισης εναλλακτικών προφορών γραμμάτων. Επιπλέον, αν και τα αραβικά και ιουδαιοαραβικά κείμενα είναι λίγα και τα μέλη της οικογένειας χρησιμοποιούν ξεκάθαρα την περσική γλώσσα για να επικοινωνούν, η χρήση της εβραϊκής θα υποδηλώνει ότι δεν είναι ντόπιοι προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό.

Ο Χάιμ, κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής συνομιλίας, ήταν απρόθυμος να κάνει περαιτέρω εικασίες σχετικά με το εάν, ακόμη και αν η οικογένεια είχε μεταναστεύσει από το Ιράκ, αντιπροσώπευε μια μεμονωμένη περίπτωση μετανάστευσης ή μια τάση αραβόφωνων Εβραίων που εγκαταστάθηκαν στις ανατολικές παρυφές της Περσικής Αυτοκρατορίας. Επισήμανε πράγματι ότι το Ιράκ υπέφερε από μεγάλη αναταραχή τον 10ο αιώνα μ.Χ., και ότι πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων, μετανάστευσαν δυτικά — αυτό είναι τεκμηριωμένο. Ίσως όμως και ανατολικά; Γιατί όχι? Αν και θα ήταν πιο δύσκολο να πάτε ανατολικά λόγω του γλωσσικού φραγμού (η μετανάστευση στην Αίγυπτο ήταν ευκολότερη λόγω των αραβικών), εξακολουθεί να είναι μια πιθανότητα.

Η μεσαιωνική εβραϊκή ιστοριογραφία ήταν πρακτικά ανύπαρκτη ως πεδίο μελέτης μέχρι τη μετάφραση εγγράφων από την Genizah του Καΐρου. Αν και το θησαυροφυλάκιο του Μπαμιγιάν δεν αποτελεί γενίζα, αυτό καθεαυτό, δεδομένου χρόνου, μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί για το Ανατολικό Ιράν ό,τι ήταν το Γενιζά του Καΐρου για τον μεσογειακό κόσμο.

Τα περιεχόμενα του αφγανικού «genizah» υφίστανται συντήρηση και συντήρηση στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ και σταδιακά σαρώνονται και ανεβαίνουν στον ιστότοπο της βιβλιοθήκης. Οι επιστημονικές μελέτες των χειρογράφων βρίσκονται σε εξέλιξη.